Opracowanie koncepcji założeń do Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Mazowieckiego

W ramach Zadania pt. „Opracowanie koncepcji założeń do Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich województwa mazowieckiego”, stanowiącego element projektu, zainicjowanego przez Samorząd Województwa Mazowieckiego, pn. „Wdrażane koncepcji Smart Villages w województwie mazowieckim”, wykonano stosowne badania i prace, w które byli zaangażowani Konsorcjanci:

• Politechnika Warszawska (PW) – Koordynator;
• Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy (IUNG);
• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW).

Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku, powstała na podstawie doświadczeń z realizacji poprzednich Strategii oraz analizy problemów, które ujawniły się w trakcie poprzedniego i bieżącego okresu programowania. Dokument stanowi odpowiedź na wyzwania, którym musi sprostać województwo, aby podnieść jakość życia, ograniczyć wykluczenie społeczne i bezrobocie, realizować politykę spójności terytorialnej oraz politykę inteligentnego i zrównoważonego rozwoju. Istotą Strategii jest wskazanie celów rozwojowych, których realizacja zapewni utrzymanie trwałego rozwoju. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku dotyczy wszystkich uczestników życia społeczno-gospodarczego regionu. Wskazuje działania, które należy realizować, aby osiągnąć przyjęte cele rozwojowe. Strategia jest wyrazem dążeń województwa i uwzględnia kierunki rozwoju Polski i Unii Europejskiej.

Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Mazowieckiego jest bardzo ważnym dokumentem o charakterze wielowymiarowego planowania perspektywicznego, który wpisuje się i czerpie z idei zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. Trendy i dynamika zmian zachodzących w tym sektorze gospodarki, powodują konieczność nowego, całościowego spojrzenia na obszary wiejskie województwa, uwzględniając kierunki strategiczne unijnego i krajowego programowania rozwoju z uwzględnieniem inteligentnych technologii.

Rozwój wsi w kierunku „smart” powinien uwzględniać wszystkie uwarunkowania endo i egzogeniczne, ekonomiczne, społeczne oraz kulturowe. Ich identyfikacja i umiejętne wykorzystanie powinno przyczynić się do skutecznego, właściwego dla danego miejsca rozwoju. Nie należy więc kopiować gotowych rozwiązań, ale adoptować dobre praktyki uwzględniając lokalne uwarunkowania rozwojowe.

Opracowany na podstawie diagnozy stanu istniejącego i wypracowanych rozwiązań rozwoju dokument, z zachowaniem zasady ciągłości i spójności zarządzania strategicznego, stanowi wkład do Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Mazowieckiego.

Misją Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Mazowieckiego jest wskazanie Ram Strategicznych wzrostu i rozwoju obszarów wiejskich województwa mazowieckiego zgodnie z koncepcją „Smart Villages”.

Koncepcja odnosi się do obszarów wiejskich i społeczności, które chcą rozwijać nowe możliwości na korzyść mieszkańców, przedsiębiorstw i środowiska, w oparciu o swoje mocne strony i posiadane zasoby, z wykorzystaniem technologii cyfrowych.

Wizją Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Mazowieckiego jest rozwój i wzrost gospodarczy, budowa i modernizacja infrastruktury technicznej, błękitno-zielonej, społecznej, poprawa jakości życia i pracy, integracja i partycypacja społeczna ze wzmocnieniem i docenieniem roli lokalnych liderów przy wykorzystaniu inteligentnych technologii.

Głównym celem jest inteligentny wzrost gospodarczy obszarów wiejskich województwa mazowieckiego, uwzględniający potencjał uwarunkowań lokalnych (środowiskowych, społecznych i gospodarczych), wpisujący się w zrównoważony rozwój oraz promocję wielofunkcyjności.

Struktura dokumentu opiera się na zdefiniowanych czterech Ramach Strategicznych. Przyjęte Ramy w pełni wpisują się w definicję zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. Na szczególną uwagę zasługuje Rama Strategiczna „Inteligentne Technologie”, która umożliwia rozwój, łączy i integruje pozostałe. Jest to warunek konieczny z perspektywy rozwoju koncepcji „Smart Villages”.

Społeczeństwo

Realizacja wizji inteligentnego wzrostu obszarów wiejskich województwa mazowieckiego uwzględniającego potencjał uwarunkowań lokalnych środowiskowo - przyrodniczych, wpisujących się w zrównoważony rozwój oraz promocję wielofunkcyjności wymaga przede wszystkim zrównania warunków życia. W ramach działań edukacyjnych ważne jest rozwijanie szkolnictwa średniego o różnorodnych profilach kształcenia dostosowanych do potrzeb województwa mazowieckiego, w tym klasy regionalne oraz profilowanie rolniczego szkolnictwa zawodowego do potrzeb rolnictwa 4.0. Ważna jest organizacja systemów zachęt/stypendiów motywujących młodzież wiejską do uzyskania wykształcenia średniego i wyższego. Rozwijanie umiejętności metodycznych nauczycieli na potrzeby zwiększenia wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesach edukacyjnych. Istotne jest też wprowadzenie programów wspierających rozwój kompetencji zawodowych i przedsiębiorczych u dzieci i młodzieży na obszarach wiejskich oraz doposażenie szkół w pomoce dydaktyczne.

Środowiskowo przyrodnicze

Zasoby naturalne stanowią ważny filar rozwoju danego obszaru i społeczeństwa oraz wyznaczają kierunek jego rozwoju. Należy zatem dążyć do zachowania zasobów naturalnych w takim stanie, aby mogły służyć także następnym pokoleniom. Wzmocnienie zasobów naturalnych powinno następować poprzez ochronę i monitorowanie ich jakości. W procesie tym na obszarach rolniczych nie należy zapominać o rozwoju na obszarach wiejskich nowoczesnych technologii ułatwiających życie mieszkańcom. Ochrona prawna różnych form terenu (np. parki krajobrazowe) nie powinna ograniczać dostępu do nowoczesnych technologii mieszkańcom terenów wiejskich. Pozwoli to na zrównoważony rozwój terenów wiejskich przyjaznych zarówno środowisku naturalnemu, jak i jego mieszkańcom z uwzględnieniem dla tych form ochrony przepisów prawa. Tworzenie i funkcjonowanie form ochrony przyrody jest ważnym elementem realizacji celów ochrony przyrody w Polsce. Każda z form spełnia inną rolę w polskim systemie ochrony przyrody i służy innym celom, dlatego charakteryzuje się odmiennym reżimem ochronnym oraz zakresem ograniczeń w użytkowaniu.

Gospodarka

Województwo mazowieckie jest regionem o dużym potencjale rozwojowym w wielu dziedzinach gospodarki. Właściwa inwentaryzacja i identyfikacja zasobów i wykorzystanie endogenicznych czynników rozwoju daje podstawę do skutecznego programowania rozwoju społeczno-gospodarczego. Województwo charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem potencjału rozwoju poszczególnych grup przemysłu, co wskazuje na możliwość rozwoju specjalizacji subregionalnych. Znaczna część województwa mazowieckiego cechuje się wysokim i średnim potencjałem rozwojowym rolnictwa determinowanym m.in. przez poziom potencjału przedsiębiorstw rolnych w gminach. Potencjał przemysłu rolno-spożywczego jest szczególnie duży w powiatach środkowej i zachodniej części regionu, gdzie występują korzystne warunki do rozwoju przemysłu rolno-spożywczego oraz zlokalizowane są duże i średnie przedsiębiorstwa branży przetwórstwa spożywczego. Charakterystyczna jest również koncentracja dużych przedsiębiorstw związanych z przetwórstwem owocowo-warzywnym w centralnym obszarze regionu, co związane jest wykształconą na tych terenach specjalizacją owocowo-warzywną. Przetwórstwo pozwala osiągnąć wyższą wartość dodaną od produkcji rolnej, jak też pozwala osiągnąć efekt synergii ze sprawnie funkcjonującym sektorem rolnym. Analizując udział przedsiębiorstw usługowych w strukturze gospodarczej regionu, potencjał rozwojowy sektora usług stanowi istotny element gospodarki Mazowsza. Działalność usługowa jest najbardziej rozwinięta w Obszarze Metropolitalnym Warszawy oraz miastach regionalnych i subregionalnych, gdzie ponad 50% osób zatrudnionych jest w tym sektorze. W zakresie gospodarki dynamiczny rozwój gospodarki regionu, powinien być stymulowany przede wszystkim w sferze nowoczesnych technologii i usług oraz wielofunkcyjnego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Wzmacnianie potencjału rozwojowego i absorpcyjnego obszarów wiejskich zapobiegania nadmiernej suburbanizacji i sprzyja kreowaniu ładu przestrzennego.

Inteligentne technologie

Rozwój inteligentnych technologii wymaga gigabitowego dostępu do Internetu dla centrów rozwoju gospodarczego, rozwoju sieci 5G oraz szybkiego Internet do wszystkich gospodarstw domowych. Zwiększenie cyfryzacji rolnictwa, m.in. wdrożenie rozwiązań geometrycznych i monitoringu satelitarnego w rolnictwie oraz wdrożenie systemu weryfikacji terenów rolnych może zostać wsparte poprzez Mobilne Centrum Badania i Analizy Gleby oraz zastosowanie Bezzałogowych Statków Powietrznych w rolnictwie.

Proponuje się zwiększenie wykorzystania technologii cyfrowych w ramach kontroli i egzekwowania przepisów WPR i WPRyb oraz modernizację w rolnictwie i rybactwie wykorzystującą możliwość adaptowania najnowszych technologii, w tym m.in. w zakresie automatyzacji, cyfryzacji, hodowli i rozwoju biogospodarki.

Należy wspierać tworzenie i wdrożenie innowacyjnych aplikacji oraz otwartych platform ICT (z ang. information and communication technologies), dzięki którym możliwe jest zdalne doradzanie, wspieranie producentów rolnych czy zachęcanie użytkowników do aktywnej współpracy (w tym wymiany wiedzy). Kolejne działania, konieczne do podjęcia w tym zakresie to podnoszenie kompetencji i umiejętności związanych z prowadzeniem produkcji rolnej oraz promocja i upowszechnianie wiedzy w zakresie innowacyjnych rozwiązań w sektorze rolno-spożywczym. Istotna jest promocja i wsparcie finansowe w ramach rozwoju współpracy między gospodarstwami i podmiotami w całym łańcuchu rynkowym, np. w formie klastrów, parków lub platform technologicznych. Jednym z elementów mających wpływ na rozwój obszarów wiejskich, przy użyciu inteligentnych technologii może się też stać Certyfikat Mazowiecki, który pomoże w identyfikacji i inwentaryzacji zdrowej żywności wyprodukowanej na zdrowej glebie.

Wychodząc naprzeciw potrzebom obszarów wiejskich Mazowsza, Marszałek Województwa Mazowieckiego powołał Zespół ds. opracowania Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Mazowieckiego, w skład którego wchodzą przedstawiciele Departamentu Cyfryzacji, Geodezji i Kartografii, Departamentu Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Departamentu Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich. Zespół jest odpowiedzialny za wykonanie diagnozy wraz z najistotniejszymi wyzwaniami i potrzebami regionu, wskazanie dostępnych źródeł finansowania działań na obszarach wiejskich oraz przygotowanie propozycji dokumentu wdrożeniowego do Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Mazowieckiego.